Meaning of number plate colors : भारतात गाड्यांच्या नंबर प्लेट्स केवळ गाडीच्या ओळखीपुरत्या मर्यादित नसून, त्या त्या गाडीच्या वापराच्या उद्देशावरून वेगळ्या ठरवल्या जातात. प्रत्येक रंगाच्या नंबर प्लेटचा विशिष्ट अर्थ आहे, आणि त्यावर आधारित गाड्यांच्या वापरासंबंधी नियम लागू होतात. या लेखात आपण भारतातील विविध प्रकारच्या नंबर प्लेट्स, त्यांचा रंग, त्यामागील उद्देश, तसेच संबंधित नियमांविषयी सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
Meaning of number plate colors
1. पांढऱ्या रंगाची नंबर प्लेट
पांढऱ्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स या भारतात सर्वात सामान्य आहेत. त्यावर काळ्या रंगाच्या अंक आणि अक्षरांचा वापर केला जातो. अशा नंबर प्लेट्स खासगी वापरासाठी असलेल्या गाड्यांसाठी असतात.
Meaning of number plate colors
- अशा गाड्या फक्त वैयक्तिक किंवा कौटुंबिक वापरासाठी असतात.
- कॉमर्शियल (व्यावसायिक) उपयोगासाठी पांढऱ्या नंबर प्लेट्सचा वापर करता येत नाही.
2. पिवळ्या रंगाची नंबर प्लेट
पिवळ्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स या व्यावसायिक वापरासाठी असलेल्या गाड्यांवर असतात.
Meaning of number plate colors
- टॅक्सी, कॅब, ट्रक, बस अशा गाड्यांवर या प्लेट्स लावल्या जातात.
- पिवळ्या नंबर प्लेट असलेल्या गाडीचा मालक कॉमर्शियल परमिट घेणे आवश्यक असते.
- अशा गाड्यांचा उपयोग मालवाहतूक किंवा प्रवासी वाहतूक करण्यासाठी केला जातो.
3. हिरव्या रंगाची नंबर प्लेट
हिरव्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स या भारतातील इलेक्ट्रिक वाहने (EV) वापरणाऱ्या गाड्यांवर असतात.
Meaning of number plate colors
- पर्यावरणपूरक वाहनांचा प्रचार करण्यासाठी सरकारने हा प्रकार लागू केला आहे.
- इलेक्ट्रिक गाड्यांवर दोन प्रकारच्या हिरव्या नंबर प्लेट्स असतात:
- पांढऱ्या अक्षरांसह हिरवी प्लेट: खासगी वाहनांसाठी.
- पिवळ्या अक्षरांसह हिरवी प्लेट: व्यावसायिक इलेक्ट्रिक वाहनांसाठी.
- ई-रिक्शा, इलेक्ट्रिक बस आणि कार या गाड्या यामध्ये समाविष्ट आहेत.
4. काळ्या रंगाची नंबर प्लेट
काळ्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स सामान्यतः खासगी व्यवसायांमध्ये वापरल्या जातात.
Meaning of number plate colors
- या गाड्यांवर पिवळ्या रंगाचे अक्षर असते.
- अशी गाडी वापरण्यासाठी व्यावसायिक परमिट आवश्यक नसते.
- काळ्या नंबर प्लेटच्या गाड्या बहुधा प्रवासभाड्याने उपलब्ध वाहन सेवा देण्यासाठी वापरल्या जातात.
- उदाहरणार्थ, हॉटेल्स किंवा इतर व्यावसायिक प्रतिष्ठानांमधील वाहनसेवांमध्ये याचा वापर होतो.
5. निळ्या रंगाची नंबर प्लेट
निळ्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स या परदेशी राजनयिकांच्या (Diplomats) गाड्यांसाठी राखीव असतात.
Meaning of number plate colors
- निळ्या प्लेट्सवर असलेले कोड राजनयिकांचे देश आणि त्यांची ओळख दर्शवतात.
- उदाहरणार्थ:
- UN: संयुक्त राष्ट्रांसाठी.
- CC: काउन्सलर कोर.
- DC: डिप्लोमॅटिक कोर.
- या गाड्या राजकीय आणि परराष्ट्र मंत्रालयाच्या विशेष परवानगीनेच भारतात चालवल्या जातात.
6. लाल रंगाची नंबर प्लेट
लाल रंगाच्या नंबर प्लेट्स त्या गाड्यांसाठी असतात ज्यांचे स्थायी रजिस्ट्रेशन (Permanent Registration) अजून झालेले नसते.
- अशा गाड्यांना तात्पुरते रजिस्ट्रेशन (Temporary Registration) दिले जाते, ज्याची वैधता साधारणतः 1 महिना असते.
- काही राज्यांमध्ये लाल नंबर प्लेट्स असलेल्या गाड्यांना सार्वजनिक रस्त्यांवर चालण्याची परवानगी नसते.
7. वरच्या दिशेने तिरकस बाण असलेली नंबर प्लेट
ही नंबर प्लेट भारतातील रक्षण दल (Defence Forces) आणि संरक्षण मंत्रालयाच्या गाड्यांसाठी असते.
- तिरकस बाण ही रक्षण विभागाची ओळख दर्शवतो.
- संरक्षण विभागाच्या गाड्यांना टोल शुल्क माफी दिली जाते.
8. भारतीय प्रतीक चिन्हासह लाल रंगाची नंबर प्लेट
भारतीय राष्ट्रपती आणि राज्यपालांच्या गाड्यांवर या प्रकारची नंबर प्लेट असते
- या प्लेट्सवर भारतीय राजचिन्ह (Emblem of India) कोरलेले असते.
- अशा गाड्यांवर इतर कोणताही नंबर नसतो.
- भारताच्या राष्ट्रपतींच्या किंवा राज्यपालांच्या कार्यालयाशी संबंधित औपचारिक गाड्यांसाठी ही प्लेट वापरली जाते.
नंबर प्लेट्समधील नियमांचे पालन का आवश्यक आहे?
- वाहनांची ओळख:
प्रत्येक रंग आणि अक्षर प्रकार गाडीच्या वापराचा उद्देश स्पष्ट करतो. - कायद्याचे पालन:
नियमांचे उल्लंघन केल्यास दंड किंवा गाडी जप्त करण्याची कारवाई होऊ शकते. - सुरक्षा:
योग्य नंबर प्लेट असल्याने गाडीचा गैरवापर टाळता येतो आणि कायदा सुव्यवस्थेचे पालन होते. - राजकीय आणि व्यावसायिक हेतूंची पूर्तता:
खासगी, व्यावसायिक आणि राजनयिक वाहनांसाठी विशिष्ट ओळख निर्माण केली जाते.
नंबर प्लेट संबंधित दंडात्मक कारवाई
- चुकीची नंबर प्लेट वापरल्यास वाहन मालकावर 5000 रुपयांपर्यंत दंड होऊ शकतो.
- बनावट नंबर प्लेट लावल्यास कठोर कारवाईचा सामना करावा लागू शकतो.
नंबर प्लेट्सच्या प्रकारांची यादी आणि त्यांचा रंग-कार्य विभाजन
| क्रमांक | नंबर प्लेटचा रंग | अक्षरांचा रंग | उद्देश |
|---|---|---|---|
| 1 | पांढरा | काळा | खासगी वाहन |
| 2 | पिवळा | काळा | व्यावसायिक वाहन |
| 3 | हिरवा | पांढरा/पिवळा | इलेक्ट्रिक वाहन |
| 4 | काळा | पिवळा | भाड्याने दिलेले वाहन |
| 5 | निळा | पांढरा | राजनयिक वाहन |
| 6 | लाल | – | तात्पुरते रजिस्ट्रेशन |
| 7 | लाल (प्रतीक चिन्ह) | – | राष्ट्रपती/राज्यपालांची गाडी |
| 8 | तिरकस बाण | – | संरक्षण विभाग |
भारतातील गाड्यांच्या नंबर प्लेट्स केवळ वाहतुकीच्या नियमांशी संबंधित नाहीत, तर त्या गाडीच्या वापराचा उद्देश, प्रकार आणि विशिष्ट अधिकार ओळखण्यासाठी महत्त्वाच्या ठरतात. त्यामुळे प्रत्येक वाहन मालकाने आपल्या गाडीची नंबर प्लेट नियमांनुसार व्यवस्थित ठेवली पाहिजे. आपल्या गाडीची ओळख योग्य प्रकारे नोंदलेली असल्यास कायद्याचे पालन सुलभ होते आणि संभाव्य कारवाई किंवा दंड टाळता येतो.
