Bank Loan : भारतीय बँकांना कर्ज देणे आणि वसूल करणे हा त्यांच्या व्यवहारातील मुख्य भाग असतो. सामान्य नागरिकांपासून मोठ्या उद्योगांपर्यंत सर्वजण गरजेनुसार बँकांकडून कर्ज घेतात. मात्र, कधी कधी कर्ज परतफेड न होणे किंवा आर्थिक अडचणींमुळे कर्जदार बँकांकडे माफीची मागणी करतात. अशा वेळी बँका काही विशिष्ट नियमांनुसार कर्जमाफी करतात, परंतु ही प्रक्रिया समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
2023-24 मधील कर्जमाफीचा आकडा कमी
केंद्र सरकारने दिलेल्या आकडेवारीनुसार, आर्थिक वर्ष 2023-24 मध्ये भारतीय बँकांनी एकूण 1.7 लाख कोटी रुपयांचे कर्ज माफ केले आहे. ही रक्कम मागील पाच वर्षांतील सर्वात कमी आहे. यापूर्वी 2022-23 मध्ये 2.08 लाख कोटी रुपयांची कर्जमाफी करण्यात आली होती.
गेल्या काही वर्षांत बँकांनी केलेल्या कर्जमाफीचा अभ्यास केला असता, आर्थिक वर्ष 2019-20 मध्ये सर्वाधिक म्हणजे 2.34 लाख कोटी रुपयांचे कर्ज माफ करण्यात आले. त्यानंतर 2020-21 मध्ये 2.03 लाख कोटी रुपये, तर 2021-22 मध्ये 1.75 लाख कोटी रुपये माफ करण्यात आले होते. या आकडेवारीतून स्पष्ट होते की, कर्जमाफीच्या प्रक्रियेत बँकांच्या धोरणांनुसार सातत्याने बदल होतो.
सर्वाधिक कर्जमाफी करणाऱ्या बँका
पंजाब नॅशनल बँक (PNB) या वर्षी सर्वाधिक कर्जमाफी करणारी बँक ठरली. PNB ने 2023-24 मध्ये 18,317 कोटी रुपयांचे कर्ज माफ केले. त्यापाठोपाठ युनियन बँक ऑफ इंडिया (18,264 कोटी) आणि स्टेट बँक ऑफ इंडिया (16,161 कोटी) यांचा क्रमांक लागतो. खाजगी बँकांमध्ये, एचडीएफसी बँकेने 11,030 कोटी, ॲक्सिस बँकेने 8,346 कोटी, आणि ICICI बँकेने 6,198 कोटी रुपयांची कर्जे माफ केली आहेत.
RBI च्या नियमानुसार कर्जमाफीची प्रक्रिया
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) च्या नियमानुसार कर्जमाफी म्हणजे फक्त बँकांच्या बॅलन्स शीटवरून त्या कर्जाची नोंद काढून टाकली जाते. याचा अर्थ कर्जदारांची जबाबदारी संपत नाही. कर्जमाफीचा फायदा हा फक्त बँकांच्या वसुली प्रक्रियेला मदत करण्यासाठी असतो. बँका अजूनही कर्जदारांकडून वसुलीसाठी कार्यरत असतात.
कर्जमाफीचा फायदा कोणाला?
कर्जमाफीची आकडेवारी मोठी दिसत असली तरी ती केवळ बँकांच्या आर्थिक व्यवस्थापनासाठी केलेली प्रक्रिया आहे. त्यामुळे कर्जदारांना प्रत्यक्ष दिलासा मिळतोच असे नाही. कर्जमाफी म्हणजे कर्ज पूर्णपणे माफ होणे नाही; ती फक्त बँकेच्या लेखापुस्तकांतील तांत्रिक प्रक्रिया आहे.
कर्जमाफीच्या आकडेवारीत घट का?
गेल्या काही वर्षांतील आकडेवारीनुसार, 2023-24 मध्ये कर्जमाफीच्या आकड्यात घट झाल्याचे दिसते. यामागील मुख्य कारण म्हणजे बँकांच्या कर्जवसुली धोरणांमध्ये सुधारणा होणे आणि कर्ज देताना जास्तीत जास्त काळजी घेणे. त्यामुळे भविष्यात कर्जमाफीचा आकडा आणखी कमी होण्याची शक्यता आहे.
कर्जमाफी ही प्रक्रिया समजून घेताना नागरिकांनी व उद्योगांनी कर्ज परतफेडीबाबत जबाबदार राहणे महत्त्वाचे आहे, कारण कर्जमाफी ही फक्त बँकेच्या व्यवस्थापनाची एक युक्ती आहे; ती कोणालाही कायमस्वरूपी सूट देत नाही.
